Struszkiewicz Jerzy (1883–1948), architekt, docent Akademii Sztuk Pięknych i Wyższego Studium Handlowego w Krakowie.
Ur. 16 VIII w Tymowej koło Brzeska, był synem Ludomiła, urzędnika zakładu ubezpieczeń «Florianka», i Felicji z Rogalińskich, bratankiem Władysława (zob.); miał siostrę Jadwigę, a także zmarłych w dzieciństwie brata Stanisława oraz siostry Helenę i Wandę.
S. uczył się najpierw w niższym gimnazjum Theresianum w Wiedniu, potem w Krakowie w Wyższej Szkole Realnej, którą ukończył w r. 1903. Studiował na politechnikach w Wiedniu i we Lwowie na Wydz. Budownictwa Lądowego (1903–8). W lutym 1909 wstąpił do rządowej służby budowlanej i został przydzielony do starostwa w Krakowie. W l. 1909–11, dzięki uzyskanemu w Wiedniu stypendium, odbył dodatkowe studia (głównie w zakresie urządzeń i instalacji sanitarnych, budownictwa szpitalnego, ekonomii budowlanej oraz urbanistyki) na politechnikach w Karlsruhe, Paryżu i Dreźnie. W Paryżu uczęszczał ponadto (od jesieni 1909) na kurs rysunku w Académie Julian, gdzie w lutym 1910 zdobył wyróżnienie w konkursie szkolnym, a następnie (wiosną t.r.) na kurs malarstwa w pracowni J. P. Laurensa. W przerwach współpracował przy projektach i realizacjach inwestycji publicznych w Krakowie (m.in. Collegium Agronomicum i Collegium Physicum UJ). T.r. zajął, razem ze Stanisławem Hochstimem, II miejsce w konkursie Koła Architektów Polskich na dom Tow. Zaliczkowo-Rolnego w Przemyślu. Na prośbę Związku Studentów Architektury wygłosił 9 IX na V Zjeździe Techników Polskich we Lwowie referat, w którym wezwał do reformy tamtejszych studiów architektonicznych („Architekt” R. 11: 1910 z. 11). Po zakończeniu stypendium zdał w r. 1912 tzw. egzamin administracyjny dla konceptowych urzędników państw. Uczestniczył w konkursach: na fasadę Muz. Narodowego na Wawelu (I nagroda w maju 1912, projekt niezrealizowany) i na gmach uniw. we Lwowie (1912/13, z Tadeuszem Nowakowskim). W l. 1912–14 wraz z profesorami UJ, lekarzami: Aleksandrem Rosnerem, Janem Piltzem i Franciszkiem Nowotnym wyjeżdżał do Niemiec, Austrii, na Węgry, do Włoch, Francji i Belgii, aby zapoznać się z budownictwem szpitalnym. Prawdopodobnie był autorem projektu gmachu Kliniki Ginekologicznej UJ (zatwierdzony w r. 1913, zaginął podczas pierwszej wojny światowej). Od lutego 1914 pracował w Państw. Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie. Jako oficer rezerwy powołany został 1 VIII t.r. do armii austro-węgierskiej; służył w dziale technicznym: na froncie rosyjskim (do r. 1916), rumuńskim (do r. 1917) i francuskim (do r. 1918). Prowadził budowę fortyfikacji, dróg, mostów, tuneli, torów kolejowych, hangarów itp. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości służył w WP od 28 XI 1918 do 1 XI 1919 jako porucznik «Flotylli wiślanej». Wyreklamowany przez Tymczasowy Komisariat Likwidacyjny we Lwowie, pracował do czerwca 1920 w Biurze Odbudowy Kraju jako zastępca kierownika ekspozytury w Krakowie.
Po wojnie S. zrekonstruował zaginiony projekt Kliniki Ginekologicznej UJ i został kierownikiem tej największej wówczas budowy uniwersyteckiej, rozpoczętej w czerwcu 1920 (aktu położenia kamienia węgielnego dokonał Naczelnik Państwa Józef Piłsudski 28 IV 1921); budowę ukończono w styczniu 1936. Była to najnowocześniejsza w Polsce klinika ginekologiczno-położnicza i zarazem jedna z największych w Europie. Już w r. 1920 wykonał S. dla Uniwersytetu kilka projektów mniejszych klinik, z których niewiele zrealizowano. Pełnił faktycznie funkcję architekta UJ, ale mimo wniosku senatu uczelni z 18 X 1922 nie został przez Min. WRiOP oficjalnie zatwierdzony. W kwietniu t.r. otrzymał patent na rządowo upoważnionego inżyniera cywilnego. W r. 1923 wraz z Maksymilianem Burstinem i Stanisławem Filipkiewiczem wykonał projekt gmachu seminariów humanistycznych UJ, który miał stanąć przy al. Mickiewicza (niezrealizowany). Był to początek współpracy z Burstinem, trwającej do jego śmierci w marcu 1932, pod szyldem firm «Biuro Architektoniczne Struszkiewicz–Burstin» i (od r. 1926) «Struszkiewicz i Spółka, Przedsiębiorstwo Budowy» (wspólnikiem był przemysłowiec Jakub Sprung). Z tego okresu pochodzą m.in.: przebudowa Bazaru Polskiego przy ul. Wielopole 1 na Pałac Prasy (siedzibę „Ilustr. Kur. Codz.”, 1924), Uniwersytecka Szkoła Pielęgniarek i Higienistek przy ul. Kopernika 25 (1924–5), Dom Medyków UJ przy ul. Grzegórzeckiej 20 (1925–36; wg niektórych informacji ukończony w r. 1933), budynek Bractwa Górniczego przy al. Słowackiego 50 (1928–9), Klinika Urologiczna UJ przy ul. Grzegórzeckiej 18 (ukończona w r. 1929) i dom Tow. Ubezpieczeniowego «Feniks» przy ul. Basztowej 15 (1931–3). Przedsiębiorstwo prowadziło też budowy prestiżowych gmachów wg projektów Adolfa Szyszko-Bohusza: domu «Feniksa» przy Rynku Głównym (1928–32) i domu im. Marszałka Piłsudskiego przy ul. Oleandry (1931). W 2. poł. l. trzydziestych, oprócz budynków mieszkalnych (np. domu Antoniego Götza Okocimskiego przy ul. Spasowskiego 6, 1938–9), S. zaprojektował i zrealizował kilka obiektów przemysłowych: halę obrabiarek dla firmy «Zieleniewski – Fitzner i Gamper» w Sanoku, rozbudowę fabryki tej firmy w Krakowie przy ul. Grzegórzeckiej 61 (1937–9) oraz hutę aluminium w Stalowej Woli (1938–9; niedokończona i niezachowana). W swej twórczości pozostawał najpierw w kręgu zmodernizowanego monumentalnego historyzmu (m.in. w Krakowie gimnazjum przy ul. Krzemionki 11, 1913–18, gmachy przy ul. Kopernika 25), potem nawiązywał do tzw. stylu dworkowego (np. budynek Kliniki Urologicznej w Krakowie). Dopiero w l. trzydziestych zwrócił się S. w stronę modernizmu, zwłaszcza w budynkach przemysłowych.
W l. 1923–30, jako docent na ASP w Krakowie, uczył S. budownictwa, zasad projektowania, prowadzenia budowy i buchalterii na Wydz. Architektury, a w r. akad. 1938/9 rysunku architektonicznego na Wydz. Malarstwa. Również jako docent, w l. 1929–36 wykładał encyklopedię budownictwa oraz gospodarcze znaczenie ruchu budowlanego w Wyższym Studium Handlowym. Od r. 1930 był członkiem Rady Artystycznej m. Krakowa, a od r.n. członkiem Wojewódzkiej Rady Konserwatorskiej. Podczas okupacji niemieckiej, w l. 1940–5, pracował w Szkole Przemysłowej w Krakowie. Po drugiej wojnie światowej był jednym z głównych organizatorów Wydz. Architektury (na Wydziałach Politechnicznych Akad. Górn. w Krakowie); jako zastępca profesora kierował tam od maja 1945 Katedrą Zasad Planowania. Placówkę tę «wyposażył w bibliotekę, głównie z własnych darów. Wraz z czytelnią czasopism, prowadzoną przez Związek Studentów Architektury, stanowiła ona w pierwszych latach wydziału podstawowy zbiór pomocy naukowych i informacji dla studentów». Zdaniem współpracowników S. był «wybitnym architektem reprezentującym we wszystkich przejawach swej działalności głęboki humanizm, wysoką kulturę i racjonalizm. W ostatnich latach życia swe zainteresowanie, wiedzę i doświadczenie, cały swój czas, a nawet i środki materialne poświęcił Wydziałowi Architektury i jego młodzieży» (M. Tobiasz, J. Tyszkowski). S. był na Wydziale kuratorem Związku Studentów Architektury. Od r. 1945 sprawował funkcję prezesa oddz. krakowskiego Stow. Architektów Polskich. Zmarł 27 III 1948 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie zawartym ok. r. 1909 z Marią z Buynowskich miał S. dwoje dzieci: Andrzeja (1911 – 13 VI 1957), absolwenta szkoły handlowej w Birmingham, i Katarzynę Struszkiewicz-Mazurkiewicz (10 XI 1914 – 28 VI 2002), absolwentkę (1938) Wydz. Grafiki Państw. Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie, w czasie drugiej wojny światowej podporucznika AK, od r. 1972 kierownika pracowni konserwacji zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.
Album inżynierów, I 83 (fot.); Allgemeines Künstler-Lexikon, München–Leipzig 1997 XV 281 (patrz Burstin Maksymilian); Łoza, Słown. architektów (z błędami); Pol. Bibliogr. Sztuki, IV cz. 1–2; Rożek M., Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, W.–Kr. 1993; – Chwalba A., Od Collegium Maius do Auditorium Maximum, „Alma Mater” 2005 nr 75 s. 50 (reprod. projektu Sem. Human. UJ z r. 1923, przypisany błędnie W. Krzyżanowskiemu); Dybiec, UJ; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej; Garbacz G., Narodziny. Stalowa Wola 1937–1939, Stalowa Wola 2006 s. 66 (o hucie aluminium); Jeż W., Życie i dzieło Aleksandra Rosnera, „Arch. Hist. Med.” 1966 nr 29 s. 239; Księga jubileuszowa z okazji 75-lecia Bratniej Pomocy Medyków Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1938 s. 118, 124–6, 129, 132; Lewicki J., Między tradycją a nowoczesnością. Architektura Lwowa lat 1893–1918, W. 2005; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki 1945–1995, Kr. 1995 s. 29–31; Projekty konkursowe nowego gmachu uniwersytetu we Lwowie wydane przez Koło Architektów Polskich, Lw. 1913 s. 65; Purchla J., Urbanistyka, architektura i budownictwo, w: Dzieje Krakowa, 1918–1939, Kr. 1997 IV; 70-lecie ruchu rotariańskiego w Krakowie 1934–2004, Kr. 2004 s. 26; Stańczyk Z., Katarzyna Struszkiewicz-Mazurkiewicz (1915–2002), „Biul. B. Jag.” 2002 nr 1/2 s. 247–9; Tobiasz M., Tyszkowski J., Wydział Architektury, w: Politechnika Krakowska 1946–1976, Kr. 1976 s. 67, 69–70, 147–8 (fot.); Żychowska M. J., Między tradycją a awangardą: problem stylu w architekturze Krakowa lat międzywojennych, Kr. 1991 s. 58, 62–3, 86, 113–17, 128, 133, 140, 142, 150; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II 197; – „Académie Julian” 1910 nr z kwietnia; „Architektura” 1950 nr 12 s. 349 (nekrolog, błędny r. ur. 1885); – AP w Kr.: Oddz. II, sygn. RH 505, A IV 380 (Struszkiewicz i Spółka); Arch. Politechn. Krak.: sygn. 2522 (teczka osobowa S-a); Arch. UJ: sygn. S II 1030 (Majątek UJ. Kom. Budowlana), sygn. S II 1051 (Majątek UJ. Plany, szkice); Archives Nationales w Paryżu: sygn. 63 AS 6 (Académie Julian); B. Jag.: Dok. życia społ., klepsydry, sygn. XXI39 (teczka osobowa córki S-a, Katarzyny); – Informacje Małgorzaty Mazurkiewicz-Ramstrom z Seattle (USA) i Ryszarda Włosińskiego z Kr.
Marek Zgórniak